Şema Terapi ve Temel Şemalar
- Uma Psikoloji
- 21 Şub
- 3 dakikada okunur
Şema terapi, Jeffrey Young tarafından geliştirilen ve özellikle erken dönem yaşantılarımızın bugünkü düşünce, duygu ve davranışlarımız üzerindeki etkisini anlamaya odaklanan bir terapi yaklaşımıdır. Bilişsel davranışçı terapinin (BDT) temel prensiplerinden faydalanırken, psikanalitik ve bağlanma kuramı gibi ekollerle de bütünleşerek bireyin kendini daha iyi tanımasını sağlar. Bu yazıda, şema terapinin ne olduğuna, temel şemalara ve bunların nasıl değiştirilebileceğine dair kapsamlı bir bakış sunacağız.
Şema Terapi Nedir?
Şema terapi, bireylerin erken çocukluk dönemlerinde geliştirdiği ve yaşam boyu devam eden kalıp düşünceleri, duyguları ve davranışları inceleyen bir yaklaşımdır. Şemalar, bireyin dünyayı nasıl algıladığına, kendini nasıl gördüğüne ve başkalarıyla nasıl ilişki kurduğuna dair temel inançlardır. Olumsuz şemalar, kişinin kendisiyle ve çevresiyle uyumsuz ilişkiler kurmasına neden olabilir.
Şema terapi, bireyin bu şemaları fark etmesini, bunların kökenini anlamasını ve gerektiğinde değiştirebilmesini amaçlar. Terapist ve danışan arasındaki ilişki, terapinin temel taşlarından biridir. Özellikle yeniden ebeveynlik (limited reparenting) adı verilen teknikle danışanın duygusal ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olunur.
Temel Şemalar ve Etkileri
Young, 18 temel şema belirlemiştir. Bu şemalar, beş temel alan altında toplanmıştır:
1. Bağlanma ve Güven Alanı
Bu alan, bireyin kendisini güvende hissedip hissetmediğini ve diğer insanlarla olan bağlarını nasıl kurduğunu belirler.
Terk Edilme Şeması: Birey, sevdiklerinin onu terk edeceğine inanır ve sürekli bir kaygı içinde yaşar.
Kusurluluk / Utanç Şeması: Kişi, içsel olarak eksik, kusurlu ya da sevilmeye layık olmadığına inanır.
Duygusal Yoksunluk Şeması: Birey, başkalarından yeterince sevgi, ilgi ve anlayış göremeyeceğini düşünür.
2. Özerklik ve Yeterlilik Alanı
Bu alan, bireyin bağımsız ve kendine yeterli olup olmadığıyla ilgilidir.
Bağımlılık / Yetersizlik Şeması: Kişi, hayatını bağımsız bir şekilde sürdüremeyeceğine inanır.
Dayanıksızlık / Yaralanabilirlik Şeması: Birey, dünyayı tehlikeli bir yer olarak görür ve sürekli kötü bir şeyler olacağına dair kaygı taşır.
Başarısızlık Şeması: Kişi, diğer insanlara kıyasla başarısız olduğuna inanır.
3. Sınırlar ve Öz Disiplin Alanı
Bu alan, bireyin kendisine koyduğu sınırlar ve öz denetimiyle ilgilidir.
Haklılık (Grandiyözlük) Şeması: Kişi, kendisinin özel olduğunu ve kuralların ona uygulanmaması gerektiğini düşünür.
Yetersiz Öz Disiplin Şeması: Birey, hedeflerine ulaşmak için gerekli çabayı göstermekte zorlanır.
4. Başkalarıyla İlişkiler ve Onay Alanı
Bu alan, bireyin başkalarına nasıl yaklaştığını ve onay ihtiyacını içerir.
Boyun Eğicilik Şeması: Kişi, çatışmadan kaçınmak için kendi istek ve ihtiyaçlarını göz ardı eder.
Onay Arayışı / Dışsal Kabul Şeması: Birey, değerinin tamamen başkalarının onayına bağlı olduğunu hisseder.
5. Hipervigilans ve Baskılama Alanı
Bu alan, kişinin duygularını bastırma ve aşırı kontrol etme eğilimlerini kapsar.
Cezalandırıcılık Şeması: Kişi, kendisinin ve başkalarının hatalarını affedemeyerek cezalandırıcı bir tutum sergiler.
Karamsarlık Şeması: Birey, gelecekte kötü şeyler olacağına dair sürekli bir beklenti içindedir.
Şemalar Nasıl Değiştirilir?
Olumsuz şemalar, genellikle çocuklukta yaşanan olumsuz deneyimler sonucu gelişir ve hayat boyunca otomatik olarak devreye girer. Ancak, bu şemaların farkına varıldığında ve üzerine çalışıldığında değiştirilmeleri mümkündür. Şema terapide kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:
1. Farkındalık ve Tanıma
İlk adım, bireyin hangi şemalara sahip olduğunu anlamasıdır. Bu, terapist rehberliğinde yapılan değerlendirme formları ve kişisel farkındalık çalışmalarıyla sağlanabilir.
2. Geçmişle Bağlantı Kurma
Şemaların çocuklukta nasıl geliştiğini anlamak, onların bugünkü etkilerini fark etmeye yardımcı olur. Birey, çocukluk anılarını inceleyerek hangi olayların ve ilişkilerin bu inançları oluşturduğunu keşfeder.
3. Duygusal Dönüşüm Çalışmaları
Bu süreçte, birey terapötik teknikler yardımıyla geçmişte karşılanmayan duygusal ihtiyaçlarını yeniden yapılandırır. Örneğin, sandalyeler tekniği gibi yöntemlerle kişinin içsel çocuk tarafıyla çalışılır.
4. Davranış Değişikliği
Olumsuz şemaları değiştirmek için yeni ve sağlıklı davranışlar geliştirmek gerekir. Örneğin, terk edilme şeması olan biri, yakın ilişkilerde daha sağlıklı sınırlar koymayı öğrenebilir.
5. Şema Modlarıyla Çalışma
Şema terapide, bireyin anlık duygusal durumları şema modları olarak ele alınır. Bunlar arasında cezalandırıcı ebeveyn, savunmacı mod ve sağlıklı yetişkin modu gibi durumlar yer alır. Terapinin amacı, sağlıklı yetişkin modunu güçlendirmek ve diğer zararlı modların etkisini azaltmaktır.
Şema terapi, bireylerin erken dönemde oluşan ve yaşamlarını olumsuz etkileyen şemaları tanımlamalarına, anlamalarına ve değiştirmelerine yardımcı olan güçlü bir yaklaşımdır. Bu terapi modeli, özellikle çocukluk travmaları, ilişki sorunları ve duygusal regülasyon zorlukları yaşayan bireyler için etkili bir çözüm sunar.
Birey, kendini ve geçmişini daha iyi anladıkça, eski kalıplarını fark ederek bunları dönüştürme gücünü elde eder. Şema terapi sayesinde, kişinin kendine karşı daha şefkatli olmayı öğrenmesi ve sağlıklı ilişkiler kurabilmesi mümkündür. Eğer kendi hayatınızda bu tür kalıpların etkilerini hissediyorsanız, bir uzmandan destek almak size büyük fayda sağlayabilir.
Peki hangi terapi ekolü sizin için daha uygun? Bu yazımıza göz atın.
Şema terapi hakkında Klinik Psikolog Cansu Varol'un videosunu izleyin!
İletişim ve Randevu
Bilgi almak için iletişime geçin!
E-posta: info@umapsikoloji.com Telefon: +90 530 403 05 90
Sosyal Medya:
Instagram: https://www.instagram.com/umapsikoloji
Ulaşım Kolaylığı
Şişli İstanbul'da bulunan ofisimiz oldukça merkezi bir konumda olduğu için ofisimize İstanbul Avrupa yakasında bulunan Nişantaşı, Bomonti, Etiler, Beşiktaş, Mecidiyeköy Sarıyer, Maslak ve Levent gibi semtlerden rahatlıkla ulaşabilirsiniz. Ofisimiz metro/metrobüs çıkışında olup otopark imkanı vardır.
Comments