Dissosiyasyon Nedir?: Zihinsel Ayrışma ve İçsel Bölünme

Günlük hayatın akışında zaman zaman "kendimizi kaybolmuş hissettiğimiz", "gerçeklikten kopmuş gibi olduğumuz" veya "bedenimize yabancılaştığımız" anlar yaşayabiliriz. Ancak bu tür deneyimler sıklıkla ve yoğun biçimde yaşandığında, dissosiyasyon adı verilen bir psikolojik durumdan söz edebiliriz. Dissosiyasyon, kişinin düşüncelerini, duygularını, algılarını veya kimlik hissini bir tür kopukluk halinde deneyimlemesi anlamına gelir. Peki, dissosiyasyon tam olarak nedir, neden ortaya çıkar ve nasıl başa çıkılabilir? Bu yazıda, dissosiyasyon kavramını detaylı bir şekilde ele alacağız.

Dissosiyasyon Nedir?

Dissosiyasyon, psikolojide kişinin bilinç, bellek, kimlik veya çevre ile olan bağlantısında bozulma yaşaması olarak tanımlanır. Bir anlamda, kişinin yaşadığı deneyimlere tam anlamıyla "katılamaması", sanki bir film izler gibi olayları dışarıdan gözlemlemesi şeklinde kendini gösterebilir. Dissosiyasyon bazen bir savunma mekanizması olarak ortaya çıkar ve kişinin başa çıkması zor olan deneyimlere karşı bir korunma yöntemi olabilir.

Dissosiyasyon kavramı geniş bir yelpazeye yayılır ve her bireyde farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Hafif derecede dissosiyasyon, hepimizin zaman zaman yaşadığı "dalıp gitme" veya "gerçeklikten kopma" anlarını içerirken, ağır formlar dissosiyatif bozukluklar olarak tanımlanır.

Dissosiyasyon Belirtileri Nelerdir?

Dissosiyasyonun belirtileri bireyden bireye değişiklik gösterse de, yaygın belirtileri şu şekilde sıralayabiliriz:

Gerçeklikten kopma hissi (depersonalizasyon ve derealizasyon): Kendi bedenine, düşüncelerine veya çevresine yabancılaşma hissi.
Zihinsel bulanıklık: Kendi düşüncelerini veya anılarını hatırlamakta güçlük çekme.
Zaman algısında bozulma: Saatlerin hızlı veya yavaş geçtiğini hissetme.
Bilinçte kopmalar: Kişinin belirli zaman dilimlerini hatırlayamaması, hafıza boşlukları yaşaması.
Kimlik karmaşası: Kişinin kendisini farklı biri gibi hissetmesi veya birden fazla kimliğe sahip olduğunu düşünmesi.
Duygusal hissizlik: Duyguları donuklaşmış veya kısmen kaybolmuş gibi hissetme.

Dissosiyasyon yaşayan kişiler, bu belirtileri günlük hayatlarının farklı anlarında fark edebilirler. Özellikle travma yaşamış bireylerde bu tür semptomlar daha sık görülebilir.

Dissosiyasyonun Nedenleri

Dissosiyasyonun nedenleri karmaşıktır ve biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu sonucunda ortaya çıkabilir. En yaygın nedenleri şunlardır:

1. Travmatik Yaşantılar

Dissosiyasyon, çoğunlukla travmatik olaylarla ilişkilidir. Özellikle çocukluk döneminde yaşanan istismar, ihmal, şiddet veya kayıplar, dissosiyatif semptomların gelişmesine neden olabilir. Kişi, travmatik olaylara dayanabilmek için gerçeklikten koparak bir tür "zihinsel kaçış" gerçekleştirebilir.

2. Stres ve Anksiyete Bozuklukları

Yüksek düzeyde stres ve kaygı, dissosiyatif belirtileri tetikleyebilir. Kronik stres altında olan bireylerde zaman zaman gerçeklikten kopma hissi yaşanabilir.

3. Psikiyatrik Bozukluklar

Dissosiyasyon, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), borderline kişilik bozukluğu (BKB) ve şizofreni gibi ruhsal rahatsızlıklarla bağlantılı olabilir. Bu durumlar, kişinin kendisini ve çevresini algılama biçiminde bozulmalara yol açabilir.

4. Biyolojik ve Genetik Faktörler

Bazı araştırmalar, dissosiyatif belirtilerin genetik yatkınlıkla da ilişkili olabileceğini göstermektedir. Beynin travmaya veya strese verdiği tepkilerde genetik faktörlerin etkisi olabilir.

5. Madde Kullanımı ve Uyku Bozuklukları

Uyuşturucu madde kullanımı, alkol tüketimi ve uykusuzluk gibi faktörler dissosiyatif semptomları artırabilir veya tetikleyebilir.

Dissosiyatif Bozukluklar

Dissosiyasyonun daha ağır formları, dissosiyatif bozukluklar olarak tanımlanır. Amerikan Psikiyatri Birliği'nin DSM-5 tanı kriterlerine göre başlıca dissosiyatif bozukluklar şunlardır:

1. Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (DKB)

Eskiden "çoklu kişilik bozukluğu" olarak bilinen bu rahatsızlık, bir bireyin birden fazla kimlik veya kişilik durumu sergilemesiyle karakterizedir. Kişi, farklı kişilikler arasında geçiş yapabilir ve bu geçişler genellikle bilinç dışıdır.

2. Derealizasyon/Depersonalizasyon Bozukluğu

Bireyin kendisini veya çevresini gerçek dışı, rüya gibi ya da bulanık hissetmesiyle karakterizedir. Depersonalizasyon, bireyin kendisine yabancılaşması iken, derealizasyon çevresinin gerçek olmadığını hissetme durumudur.

3. Dissosiyatif Amnezi

Kişinin travmatik veya stresli olaylarla ilişkili anılarını bilinçli olarak hatırlayamaması durumudur. Bazı durumlarda kişi kimliğini bile unutabilir.

Dissosiyasyonla Başa Çıkma Yöntemleri

Dissosiyatif belirtileri yönetmek ve bu durumla başa çıkmak için çeşitli stratejiler geliştirilebilir:

1. Profesyonel Destek Almak

Dissosiyatif belirtiler kişinin günlük hayatını olumsuz etkiliyorsa, bir ruh sağlığı uzmanına danışmak önemlidir. Terapiler, özellikle şema terapi, duygu odaklı terapi ve travma odaklı terapiler, dissosiyatif belirtileri yönetmede etkili olabilir.

2. Farkındalık ve Topraklama Teknikleri Kullanmak

Topraklama teknikleri, kişinin "şimdi ve burada" hissini güçlendirmesine yardımcı olur. Örneğin:

Beş duyuyu kullanarak çevredeki nesneleri fark etmek.
Nefes egzersizleri yapmak.
Soğuk suyla elleri yıkamak veya nesnelere dokunarak hissetmek.

3. Kendi Kendine Yardım Stratejileri Geliştirmek

Günlük tutarak düşünceleri ve duyguları yazıya dökmek.
Yoga, meditasyon ve gevşeme tekniklerini uygulamak.
Düzenli uyku ve sağlıklı beslenmeye dikkat etmek.

4. Sosyal Destek Almak

Dissosiyasyon yaşayan bireyler için destekleyici bir çevre oldukça önemlidir. Güvenilir bir arkadaş veya aile üyesiyle konuşmak, kişinin yalnız hissetmesini engelleyebilir.

Dissosiyasyon, bazen günlük hayatta sıradan bir deneyim olabilirken, bazı kişiler için daha derin ve karmaşık bir durum haline gelebilir. Özellikle travma sonrası geliştiğinde, profesyonel destek almak ve sağlıklı başa çıkma yöntemleri geliştirmek önemlidir. Dissosiyasyon hakkında farkındalık kazanmak, hem bireyin kendi deneyimini anlamasına hem de çevresindeki insanlara destek olmasına yardımcı olabilir.

Anasayfamızı da ziyaret etmeyi unutmayın!

İletişime Geçin!

Gayrettepe Şişli'de bulunan ofisimize Mecidiyeköy, Nişantaşı, Bomonti, Etiler, Sarıyer, Maslak, Levent gibi semtlerden kolaylıkla ulaşabilirsiniz. Metro/metrobüs çıkışında bulunan ofisimiz İstanbul Avrupa yakasında merkezi bir konumda olup otopark imkanı da vardır.